Rozmówki polsko-ukraińskie/Czasowniki

Z Wikibooks, biblioteki wolnych podręczników.

Bezokolicznik[edytuj]

W języku ukraińskim bezokolicznik (інфінітив) ma końcówkę "ти". W języku polskim bezokolicznik kończy się na "ć" lub "c". Na literę "c" kończą się tylko takie czasowniki, których temat w odmianie kończy się na "k" lub "g". Na przykład:

  1. biec - бігти
  2. piec - пекти
  3. strzec - стерегти
  4. strzyc - стригти
  5. tłuc
  6. ulec
  7. wlec - волочити

Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie[edytuj]

Czasowniki, które kończą się na "c" są często czasownikami nieprzechodnimi niedokonanymi. Czasownik przechodni (перехідне дієслово) to czasownik, który występuje w stronie czynnej (активний стан) i biernej (пасивний стан). Czasownik nieprzechodni (неперехідне дієслово) występuje tylko w stronie czynnej.

Czasowniki zwrotne[edytuj]

Tak jak w języku ukraińskim, w języku polskim czasowniki mają stronę czynną (активний стан), bierną (пасивний стан) i zwrotną (зворо́тне дієсло́во).

W języku polskim czasownik zwrotny tworzy się nie poprzez końcówki "сь", "ся", ale dodając słowo "się". Na przykład: myć się - митися.

Czasowniki dokonane i niedokonane[edytuj]

Czasowniki zwrotne mogą być czasownikami dokonanymi (доконаний вид), jak i czasownikami niedokonanymi (недоконаний вид). Czasowniki dokonane mówią nam o tym, że czynność została zakończona, a czasowniki niedokonane o tym, że czynność trwa. Na przykład:

  1. zapisać się - записатися (czasownik zwrotny dokonany)
  2. zapisywać się - записуватися (czasownik zwrotny niedokonany).

Czasowniki jednokrotne i wielokrotne[edytuj]

W języku polskim oprócz czasowników zwrotnych występują czasowniki jednokrotne i wielokrotne. Czasowniki jednokrotne oznaczają czynność jednorazową, a czasowniki wielokrotne czynność, która się powtarza. Na przykład:

czasowniki jednokrotne i wielokrotne
czasownik jednokrotny czasownik wielokrotny
kichnąć kichać (чхати)
machnąć machać
odpowiedzieć (відповісти) odpowiadać
przewrócić się przewracać się

Wśród czasowników jednokrotnych znajdują się czasowniki momentalne (момент). Na przykład:

  1. kichnąć
  2. machnąć
  3. potknąć się
  4. upaść
  5. upuścić
  6. warknąć
  7. zaryczeć
  8. zaśmiać się
  9. zauważyć coś

Czasowniki jednokrotne i wielokrotne mogą być dokonane i niedokonane. Na przykład:

  • грати: grać (jednokrotny niedokonany) -> grywać (wielokrotny niedokonany) -> zagrać (jednokrotny dokonany).
  • odpowiadać (wielokrotny niedokonany) -> odpowiedzieć (jednokrotny dokonany)

Czasowniki jednokrotne i wielokrotne mogą być również czasownikami zwrotnymi. Na przykład:

  • przewracać się (wielokrotny niedokonany) -> przewrócić się (jednokrotny dokonany)

Czasowniki wielokrotne niedokonane nazywane są czasownikami frekwentatywnymi. Używa się ich bardzo rzadko, aby podkreślić czynność, którą się wykonuje regularnie. Na przykład:

  1. bywać
  2. chadzać
  3. czytywać
  4. grywać
  5. jadać
  6. mawiać
  7. miewać
  8. pisywać
  9. siadywać
  10. sypiać
  11. widywać

Występują też w zwyczajowych złożeniach słów. Na przykład:

  1. Na śniadanie codziennie jadam jajecznicę.
  2. Ona miewa migreny.
  3. Ona z nim sypia.
  4. Codziennie widuję go, jak wraca z pracy.

W praktyce częściej można spotkać czasowniki prefiksalne (префікс). Mimo że sygnalizują wielokrotność nie są czasownikami frekwentatywnymi. Na przykład:

  • przesiadywać -> "On przesiaduje w knajpie pijąc piwo." Prefiks nadaje czasownikowi inną treść, więc powstaje inny czasownik. Na przykład:
  • siedzieć - siadać - siadywać - przesiąść (dokonany) - przesiadać (niedokonany) - przesiedzieć - przesiadywać

Czasowniki prefiksalne jednokrotne dokonane zwykle mają swoje odpowiedniki wśród czasowników wielokrotnych niedokonanych. Na przykład:

  1. zaryczeć -> ryczeć (ревти)
  2. zaśmiać się -> śmiać się (сміятися)

Do czasowników wielokrotnych pasują bezokoliczniki jednokrotne niedokonane:

  1. chodzić - ходити
  2. czytać - читати
  3. jeść - їсти
  4. spać - спати
  5. widzieć - бачити

Bibliografia[edytuj]

  • K. Kleszczowa, Kategoria jednokrotności w polskich czasownikach, "LingVaria" 2020/2.

Linki zewnętrzne[edytuj]


« Deklinacja rzeczownika