Japoński/Czasowniki
Wprowadzenie
[edytuj]Japońskie czasowniki mają dwa czasy: przeszły i teraźniejszy (lub z technicznego punktu widzenia, czas nieprzeszły, jako że czas przyszły nie jest rozróżniany). Istnieją dwa poziomy sformalizowania czasownika: prosty (tzw. wersja słownikowa) oraz uprzejmy. Następnie są dwie formy czasownikowe, bardzo istotne przy tworzeniu zwrotów czasownikowych: forma rdzenia i łącznik (znany jako forma "-te" dodawana do czasownika).
- tryb prosty rozkazujący jest postrzegany jako nieuprzejmy i jest ograniczony w zasadzie do bliskich znajomych, wśród męskich przyjaciół o ile nie zawiera niepożądanych elementów (groźba itp.)
W słownikach występuje forma prosta czasu nieprzeszłego. Występują trzy klasy czasowników, różniące się nieznacznie sposobem odmiany. Te klasy to 五段 godan ("pięcio wierszowa"), 一段 ichidan ("jedno wierszowa") i niewielka klasa czasowników nieregularnych. Poniższa tabela pokazuje jakie czasowniki (z reguły) należą do danej klasy.
Forma | Końcówka (Romaji) | Końcówka (Hiragana) |
---|---|---|
I Grupa czasowników 五段 (5-wierszowa) forma | -u, -ku, -gu, -su, -tsu, -nu, -bu, -su, -mu, i czasami -ru |
-う -く -ぐ -す -つ -ぬ -ぶ -す -む , i czasami -る |
II Grupa czasowników 一段 (1-wierszowa) forma | ma tendencję do zakańczania się na -iru lub -eru | ma tendencję do zakańczania się na -いる lub -える |
III Grupa czasowników klasa czasowników nieregularnych (不規則) | mieści w sobie posiłkowe czasowniki suru ("robić") i kuru ("przybyć") | する i くる |
Czasowniki I Grupy 五段 godan
[edytuj]W czasownikach 五段 godan, podczas odmiany, zmienia się ostatnia sylaba (np. hanasu (mówić): hanasu, hanasanai, hanase itp.). Podczas odmiany używają wszystkich 5 końcówek (-a, -i, -u, -e, -o), stąd ich nazwa (go to po japońsku pięć). Jeśli forma słownikowa nie posiada końcówki -ru, lub stojące przed nią samogłoski to a,u lub o, to czasownik należy do klasy 五段 godan.
Forma czasownika | Kanji | Hiragana (Romaji) | Końcówka |
---|---|---|---|
Nieprzeszła | 話す | はなす hanasu | hanas-u |
Przeszła | 話した | はなした hanashita | hanas-ita → hanashita |
Nieprzeszła przecząca | 話さない | はなさないhanasanai | hanas-anai |
Przeszła przecząca | 話さなかった | はなさなかったhanasanakatta | hanas-ana-katta |
Tryb rozkazujący | 話せ | はなせ hanase | hanas-e |
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli) | 話そう | はなそう hanasou | hanas-ou |
Forma -te | 話して | はなして hanashite | hanas-ite → hanashite |
Tryb warunkowy | 話せば | はなせば hanaseba | hanas-eba |
- Forma -te oraz -ta (przeszła) czasowników godan zmienia rdzeń wyrazu zależnie od ostatniej sylaby tego rdzenia:
- -u → -tte, -tta (kau → katte, katta)
- -ku → -ite, -ita (kaku → kaite, kaita)
- -gu → -ide, -ida (oyogu → oyoide, oyoida)
- -su → -shite, -shita (hanasu → hanashite, hanashita)
- -tsu → -tte, -tta (katsu → katte, katta)
- -bu → -nde, -nda (manabu → manande, mananda)
- -nu → -nde, -nda (shinu → shinde, shinda)
- -mu → -nde, -nda (tatazumu → tatazunde, tatazunda)
- -ru → -tte, -tta (saru → satte, satta)
- Jeżeli czasownik kończy się na sylabę -う -u tak jak w czasowniku kau ("kupować") wtedy w przeczeniu końcówka rdzenia zamienia się na -わ -wa: かわない kawa-nai ("nie kupować"). Tak się dzieje ponieważ rdzeń jest traktowany jako wu: kawu (pomimo, iż w nowoczesnej japońszczyźnie nie istnieje sylaba wu).
Czasowniki II Grupy 一段 ichidan
[edytuj]W przypadku czasowników 一段 ichidan, podstawa słowa pozostaje taka sama podczas odmiany. Końcówka "-ru" rdzenia zostaje odrzucona i dodana zostaje odpowiednia końcówka.
Forma czasownika | Kanji | Hiragana (Romaji) | Końcówka |
---|---|---|---|
Nieprzeszła | 食べる | たべる taberu | tabe-ru |
Przeszła | 食べた | たべた tabeta | tabe-ta |
Nieprzeszła przecząca | 食べない | たべないtabenai | tabe-nai |
Przeszła przecząca | 食べなかった | たべなかったtabenakatta | tabe-na-katta |
Tryb rozkazujący | 食べろ | たべろ tabero | tabe-ro |
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli) | 食べよう | たべよう tabeyou | tabe-you |
Forma -te | 食べて | たべて tabete | tabe-te |
Tryb warunkowy | 食べれば | たべれば tabereba | tabe-reba |
- wyjątki
- hairu (wejść), hashiru (biegać), iru (potrzebować), kaeru (wracać), keru (kopać), kiru (ciąć), shiru (wiedzieć, znać), suberu (ślizgać się)
Czasowniki III Grupy nieregularne (不規則)
[edytuj]Dwa czasowniki nie posiadają odmiany takiej jak pozostałe, dlatego też nazywa się je czasownikami nieregularnymi.
Forma czasownika | Hiragana | Romaji |
---|---|---|
Nieprzeszła | する, くる | suru, kuru |
Przeszła | した, きた | shita, kita |
Nieprzeszła przecząca | しない, こない | shinai, konai |
Przeszła przecząca | しなかった, こなかった | shinakatta, konakatta |
Tryb rozkazujący | せよ lub しろ, こい | seyo lub shiro, koi |
Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli) | しよう, こよう | shiyou, koyou |
Forma -te | して, きて | shite, kite |
Tryb warunkowy | すれば, くれば | sureba, kureba |
Forma grzecznościowa (uprzejma, formalna)
[edytuj]W formie tej rdzenie czasownika nie ulegają zmianie, niezależnie, czy jest godan czy ichidan . Dla czasowników godan rdzeń zmienia ostatnią sylabę na -i (iku → iki-) a dla ichidan sylaba -ru jest opuszczana (taberu → tabe-).
Poniżej znajduje się przykład dla czasownika 行く, いく iku ("iść"). Dla wszystkich końcówek formalnych rdzeniem jest iki-.
- Nieprzeszła: 行きます (iki-masu)
- Przeszła: 行きました (iki-mashita)
- Nieprzeszła przecząca: 行きません (iki-masen)
- Przeszła przecząca: 行きませんでした (iki-masen deshita)
- Tryb rozkazujący: historycznie: 行きませ (iki-mase), obecnie stosuje się określone frazy
- Tryb wolicjonalny (wyrażenie woli): 行きましょう (iki-mashou)
- Forma -te: 行きまして (iki-mashite)
- Tryb warunkowy: historycznie: 行きますれば (iki-masureba), obecnie używa się prostego trybu warunkowego
Przechodność i nieprzechodność czasowników
[edytuj]Japońskie czasowniki można podzielić na dwie grupy: przechodnie i nieprzechodnie. Posiadają one pary wyrazów podobnych znaczeń. Dla przykładu para: okureru, co oznacza "spóźnić się", i czasownik nieprzechodni: "opóźnić się".
W czasownikach przechodnich istnieje możliwość zamiany strony czynnej na bierną: "zgasił światło" → "światło zostało zgaszone". Czasowniki nieprzechodne nie mają tej właściwości: "on je", "jedzie pociąg".
Niektóre czasowniki japońskie mogą zostać zamienione na formę nieprzechodnią lub przechodnią używając odpowiednich przyrostków, które niestety nie są regularne. Np: -u -> -eru, -u -> -asu, -waru -> -eru. Jednakże, niemal wszystkie czasowniki zakończone na -su są przechodnie.
Nieprzechodnie czasowniki występują w zdaniach o konstrukcji: podmiot + が ga + czasownik, podczas gdy przechodnie: (podmiot +) dopełnienie + を o + czasownik.