Kaszubski/Podstawy/Lekcja 1
| Język kaszubski |
 |
Ùczba pierszô
[edytuj]W pierwszej lekcji zapoznasz się z zasadami wymowy i akcentowania wyrazów w języku kaszubskim oraz podstawowymi cechami tego języka. Pomocne będą pliki dźwiękowe z nagraną mówioną kaszubszczyzną, które można znaleźć w internecie. Na stronie www.fopke.pl znajdziesz wiele nagrań wymowy, natomiast na stronie internetowego radia radiosar.pl archiwalne audycje Domôcë Zwãczi. Pod adresem http://literat.ug.edu.pl/remus/ znajdziemy powieść Aleksandra Majkowskiego Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji wraz z nagraniami fragmentów tego tekstu.
Kaszubski alfabet:
- a, ą, ã, b, c, ch, cz, d, dz, dż, e, é, ë, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ò, ó, ô, p, r, rz, s, sz, t, u, ù, w, y, z, ż
Wymowa
[edytuj]- a wymawiamy tak jak polskie
- ą brzmi jak nosowe ó, przed samogłoskami szczelinowymi zachowuje nosowość, przed zwartymi i zwarto-szczelinowymi rozkłada się na samogłoskę ustną i spółgłoskę nosową np. kąt - kónt, gôdają - gôdajó
- ã brzmi jak an w słowie kwadrANs, na końcu wyrazu całkowicie się odnosawia i brzmi jak a
- b wymawiamy tak jak polskie
- c wymawiamy tak jak polskie
- d wymawiamy tak jak polskie
- e wymawiamy tak jak polskie
- é dźwięk pomiędzy e oraz y, czasami brzmi jak yj, a na końcu wyrazu jak y/i
- ë tzw. szwa, dźwięk pośredni pomiędzy e oraz a
- f wymawiamy tak jak polskie
- g wymawiamy tak jak polskie
- h wymawiamy tak jak polskie
- i brzmi podobnie jak polskie i w wyrazie miska
- j często poprzedza początkowe samogłoski a, e, i, wymawiane jak w polskim
- k wymawiamy tak jak polskie
- l wymawiamy tak jak polskie
- ł wymawiamy tak jak polskie, warto zauważyć, że w dialekcie belockim wymawiamy jako l
- m wymawiamy tak jak polskie
- n wymawiamy tak jak polskie
- ń jak polskie, w dialekcie północnym wymawiane jak n np. Gduńsk - Gdunsk
- o wymawiamy tak wymawiamy jak polskie
- ò wymawiamy jak łe (kòło - kłeło)
- ó głoska pośrednia pomiędzy o a u
- ô wymowa zbliżona do wymowy liter e lub o
- p wymawiamy tak jak polskie
- r wymawiamy tak jak polskie
- s wymawiamy tak jak polskie
- t wymawiamy tak jak polskie
- u podobnie jak polskie u, choć często wymowa jest przesunięta w stronę i, podobne do niemieckiego ü
- ù wymawiamy jak łu
- w wymawiamy ł w takich wyrazach jak wòda - łeda (woda) czy wòł - łół (wół), w pozostałych przypadkach podobnie jak w języku polskim
- y wymawiamy tak jak i, służy do podkreślania twardości poprzedzającej spółgłoski
- z wymawiamy tak jak polskie
- ż bardziej miękko niż w polskim, zbliżone do polskiego ź
Spółgłoski dziąsłowe cz, dż, sz, ż są wymawiane zawsze miękko.
Akcent
[edytuj]W kaszubszczyźnie literackiej charakterystyczny jest akcent kolumnowy, czyli przypadający we wszystkich formach fleksyjnych na tę samą sylabę. W północnym dialekcie języka kaszubskiego akcent jest swobodny, co oznacza, że może padać na różne zgłoski w formach fleksyjnych wyrazu, w południowym zaś pada na pierwszą sylabę.
Podstawowe cechy języka kaszubskiego
[edytuj]- Występujący w języku polskim szereg ciszący: ś (si), ź (zi), ć (ci), dź (dzi) zastąpiony jest w kaszubskim szeregiem syczącym: s, z, c, dz. Na przykład polskie siedzieć na ziemi w języku kaszubskim brzmi sedzec na zemi, polskie świat - kaszubskie swiat, polskie zima - kaszubskie zëma
- Zmiękczona spółgłoska przez ar, na przykład: cwiardi (polskie twardy), czwiôrtk (polskie czwartek )
- Częściowe utrzymanie formy TarT z prasłowiańskiego TărT, na przykład: gard (polskie gród), parmiń (polskie promień), warna (polskie wrona), karwa (polskie krowa), barda (polskie broda), warbel (polskie wróbel), starna (polskie strona) - obecnie forma ta jest używana głównie w literaturze i języku literackim
- Przejście spółgłosek ki, gi w czi, dżi. Na przykład: taczi dłudżi dżibczi czij (polskie taki długi gibki kij)
- Brak "ruchomego" e, na przykład: pòrénk (polskie poranek), kùńc (polskie koniec)
- Labializacja samogłosek o, u, ó. Jeżeli jedna z samogłosek o, u, ó występuje po spółgłoskach p, b, f, w, m, k, g, h, innych samogłoskach, lub stoi na początku wyrazu, otrzymuje element labialny, czyli głoskę ł. I tak o przechodzi w ò (w przybliżeniu czytane jako łe), u przechodzi w ù (w przybliżeniu czytane jako ły). Przykłady znajdują się powyżej przy wymowie poszczególnych liter. Zaznaczyć jednak trzeba, że w przypadku niektórych słów (głównie zapożyczeń) labializacja w wymowie Kaszubów może nie zachodzić (np. kontakt zamiast kòntakt).
- Zachowanie rozróżnienie dawnych samogłosek długich i krótkich. i/y odpowiada dawnym i/y długim, u - u długiemu, ë - krótkim i, y, u, é - e długiemu, e - e krótkiemu, ó - o długiemu (jak polskie ó), o - o krótkiemu (jak polskie o), ą - długiej samogłosce nosowej (jak polskie ą), zaś ã - krótkiej samogłosce nosowej (jak polskie ę).
- Przejście dawnego ę po miękkiej spółgłosce w i, na przykład jastrzib (polskie jastrząb), midzë (polskie między).
Szyk wyrazów
[edytuj]Szyk wyrazów jest dosyć swobodny aczkolwiek nie jest dowolny. Zauważalne jest znacznie częstsze niż w języku polskim występowanie przymiotników przed rzeczownikami. W przypadku liczebników złożonych typu 32 itp. możliwe jest wystąpienie dwóch form: trzëdzescë dwa oraz dwa trzëdzescë. Jak w języku polskim imię występuje przed nazwiskiem, np. Florian Cenôwa, ale częsta jest też forma Cenôwów Florian (nazwisko w dopełniaczu liczby mnogiej + imię).
| Język kaszubski |
|
|