Kaszubski/Podstawy/Lekcja 2

Z Wikibooks, biblioteki wolnych podręczników.
Język kaszubski
Flaga Kaszub
Flaga Kaszub

Spis treści | Lekcje: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Ùczba drëgô[edytuj]

Pamiętaj by przed przystąpieniem do tej lekcji zapoznać się z informacjami z poprzedniej. Tam też znajdziesz adresy stron internetowych, które zawierają wiele plików dźwiękowych z kaszubską wymową.

W tej lekcji zapoznasz się z zaimkami osobowymi i dzierżawczymi. Poznasz podstawowe zwroty powitalne oraz będziesz umiał przedstawić się po kaszubsku.

Gôdka[edytuj]

Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Dialog
Dialog
Gôdka - Pòznawanié sã
  • Michôł - Witôjcë! Jô sã zwiã Michôł. Wëbaczë, a jaczé je waji miono?
  • Agnes - Dobri dzéń. Mòje miono je Agnes.
  • Michôł - Jô jem rôd pòznac.
  • Agnes - Jak òn sã nazéwô?
  • Michôł - Héwò je naji szkólny, wasta Bieschke.
Pòdchôdzy wasta Bieschke
  • Môrcën - Jô jem Môrcën Bieschke.
  • Michôł - Baro mie mieło. Jô jem Michôł.
  • Môrcën - Wë jesce sztudéra?
  • Michôł - Jo. Jô jem sztudéra.
  • Agnes - Jô jem Agnes ë téż jem sztudérka.
  • Môrcën - A, to lubi mie pòznac was.
Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Słownictwo
Słownictwo
Słowôrz - do dialogu
 

wëbaczë
waji
miono
rôd
héwò
szkólny
wasta
mieło
sztudéra
jo

ë
lubi mie pòznac Was
lubi mie
Bieschke, Bieszke
Agnes
Michôł
Môrcën

przepraszam, wybacz
twoje (z szacunkiem), wasze
imię, nazwisko
rad
to
nauczyciel
pan
miło
student
tak (potwierdzenie)
ja
i
miło mi was poznać
podoba mi się, lubię
popularne nazwisko kaszubskie
Agnieszka
Michał
Marcin

<br=clear>

Gramatika[edytuj]

W języku kaszubskim dużo częściej niż w polskim używamy zaimków osobowych. Zwrot "jô jem Michôł" tłumaczymy "jestem Michał", opuszczając zaimek. Bardzo ważne jest odpowiednie ich używanie, szczególnie przy czasownikach w czasie przeszłym, które w każdej osobie mają taką samą postać:

  • miôł aùtoł - ja miałem samochód
  • miôł aùtoł - ty miałeś samochód
  • òn miôł aùtoł - on miał samochód

wyjątkiem jest tutaj forma żeńska i nijaka. Dokładne wyjaśnienie czasu przyszłego w jednej z kolejnych lekcji.

Personowé zamiono[edytuj]

Zaimkami osobowymi zastępuje się rzeczowniki, które mogą być użyte jako podmioty zdań.

Pòjedińczô lëczba:

  1. ()
  2. òn, òna, òno

Wielnô lëczba:

  1. lub ma
  2. wa
  3. òni, òne

W przypadku drugiej osoby liczby pojedynczej (), jeżeli zwracamy się z szacunkiem, używamy formy (tzw. pluralis maiestaticus). Forma ta jest typowa dla większości języków słowiańskich, oprócz polskiego, w którym używa się w takim przypadku wyrazu pan, pani, panna.

Formy albo ma możemy używać wymiennie. Ma jest pozostałością liczby podwójnej i w wypowiedzi (najczęściej w języku literackim) może podkreślać, że podmiotem są dwie osoby, np.: "Ma przëszła doma dëcht przed sztótã" → "[my - we dwójkę] przyszliśmy do domu właśnie przed chwilą".

Odmiana zaimków osobowych[edytuj]

Zaimki osobowe -- podobnie jak rzeczowniki (poznamy je w jednej z następnych lekcji) -- ulegają deklinacji:

Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Persónowé zamiona - pòjedinczô lëczba
Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs.
Nazéwôcz (chto? co?) òn òna/na òno/no
Rodzôcz (kògò? czegò?) mnie/mie cebie/ce jegò/niegò/gò ji/jé/ni jegò/niegò/gò
Dôwôcz (kòmù? czemù?) mnie/mie tobie/ce/cë jemù/mù ji jemù/mù
Winowôcz (kògo? co?) mnie/mie/miã cebie/ce/cã jegò/jen/gò jã/niã je/nie
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mną tobą nim nią nim
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mnie/mie cebie/tobie nim ni nim
Wòłiwôcz (-) òn òna/na òno/no
Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Persónowé zamiona - wielnô lëczba
Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs.
Nazéwôcz (chto? co?) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne
Rodzôcz (kògò? czegò?) nas/nôs/naju/naji was/wôs/waju/waji jich/jejich/nich
Dôwôcz (kòmù? czemù?) nóm/nama/nami wóm/wama/wami jim/jima
Winowôcz (kògo? co?) nas/nôs was/wôs jich je
Narzãdzôcz (kògùm? czim?) nami/nama wami/wama nimi/nima/jima
Môlnik (ò kògùm? ò czim?) nas/nôs was/wôs nich
Wòłiwôcz (-) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne

Dosebné zamiono[edytuj]

Zaimki dzierżawcze (lub dzierżawne) służą do zastąpienia wyrazu określającego posiadacza czegoś i odmieniają się jak przymiotniki. Analogicznie jak przymiotnik, zaimek zmienia się w zależności od rodzaju gramatycznego wyrazu, który następuje po nim.

Pòjedinczô lëczba:

  1. mój, mòja, mòje
  2. twój, twòja, twòje
  3. jegò, ji, jegò

Każdą z podanych form stosujemy dla innych rzeczowników innego rodzaju, tak samo jak w języku polskim. Dla rzeczowników rodzaju męskiego stosujemy pierwszą formę, np. mój pùjk (mój kot). Jeżeli rzeczownik jest rodzaju żeńskiego to wybierzemy drugą, np. mòja karwa (moja krowa). W przypadku rodzaju nijakiego - trzecią, np. mòje dodóm (mój dom rodzinny). W trzeciej osobie sytuacja przedstawia się inaczej. Mówimy: to jest jej kot/krowa/dziecko, to jest jego kot/krowa/dziecko i tak też jest w języku kaszubskim.

Przykłady:

To je mój aùtôł. To je mòja knéga. To je mòje dzeckò.
To je twój aùtôł. To je twòja knéga. To je twòje dzeckò.
To je jegò aùtôł/knéga/dzeckò. To je ji aùtôł/knéga/dzeckò.

Wielnô lëczba:

  1. naj (naji / nasz), naja (naju / nasza), naje (najé / nasze)
  2. waj (waji / wasz), waja (waju / wasza), waje (wajé / wasze)
  3. jich, jich

Podobnie jak wyżej, stosujemy dla różnych rodzajów różne formy.

Przykłady:

To je naj (naji/nasz) aùtôł. To je naja (naju, nasza) knéga. To je naje (najé/nasze) dzeckò.
To je waj (waji/wasz) aùtôł. To je waja (waju/wasza) knéga. To je waje (wajé/wasze) dzeckô.
To je jich aùtôł. To je jich knéga. To je jich dzeckò.

Dla utrwalenia wiadomości z podanych rzeczowników utwórz zdania, w taki sam sposób jak w przykładach powyżej. Dla ułatwienia w nawiasach podano rodzaj rzeczownika (m - męski, f - żeński, n - nijaki).

kùch (m) - ciasto
grôp (m) - garnek
bót (m) - but
wietewka (f) - gałązka
dôka (f) - mgła
apfelzyna (f) - pomarańcza
mòrzé (n) - morze
karno (n) - zespół
sodło (n) - siodło

Nôwrotne zamiono[edytuj]

Zaimki zwrotne w połączeniu z czasownikami służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie. W języku kaszubskim występują zaimki zwrotne: "sã", "sebie", "sobie", "se" oraz "so". Każdy z tych zaimków odpowiada zaimkom osobowym, których nie należy używać, gdy podmiot i dopełnienie jest to samo.

  • sebie, se
Òn widzy sebie/se w zdrzadle.
  • sobie, so, se
Jô kùpił sobie/so/se piãc kilo apfelzynów.
  • se, sã
Bëlno se/sã czëjã.

W kolejnych lekcjach poznamy odmianę czasowników, wtedy też podane będą przykłady konstrukcji zdań z wykorzystaniem podanych wyżej zaimków.

Czasnik bëc[edytuj]

W tej lekcji poznamy odmianę tylko jednego czasownika, za to bardzo często używanego, a mianowicie bëc (być).

Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Czasnik - bëc

  Pòjedinczô lëczba Wielnô lëczba
1. òs. jem jesmë / ma jesma
2. òs. jes wa jesta
3. òs. òn, òna, òno je

òni, òne

 
jesce

<br=clear>

Przykłady użycia tego czasownika:

jem Kaszëba/Pòlôch .
jes Kaszëba/Pòlôch.
Òn je Kaszëba/Pòlôch.
Òna je Kaszëbka/Pòlôszka.
Òno je Kaszëba/Pòlôcha.
jesmë (Ma jesma) Kaszëbama/Pòlôchama.
Wa jesta Kaszëbama/Pòlôchama.
Òni Kaszëbama/Pòlôchama.
Òne Kaszëbkama/Pòlôszkama.
jesce Kaszëbama/Pòlôchama.

Tekst[edytuj]

Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Dialog
Dialog
Gôdka - Kaszëbsczé nótë
To je krótczé, to je dłudżé,
To kaszëbskô stolëca.
To są basë, to są skrzëpczi,
To òznôczô Kaszëba.
To je ridel, to je tëcz,
To są chòjnë, widłë gnojné.
To je prosté, to je krzëwé,
To je slédné kòło wòzné.
To są hôczi, to są ptôczi,
To są prusczé półtorôczi.
To je klëka, to je wół,
To je całé a to pół.
To je małé, to je wiôldżé,
To są jinstruméńta wszelczé.
Flaga Kaszub
Flaga Kaszub
Słownictwo
Słownictwo
Słowôrz - do wiersza
 

basë
skrzëpczi
ridel
tëcz
chòjnë
slédné kòło wòzné
slédné
hôczi
klëka

basy
skrzypce
szpadel, rydel
tyczka
sosny
tylne koło wozu
tylne
motyki do kopania ziemniaków
jarzmo do wołu

<br=clear>

Cwiczënczi[edytuj]

  1. Przetłumacz na język kaszubski
    1. Nazywam się ... (wstaw swoje imię i nazwisko)
    2. Mam na imię ... (wstaw swoje imię)
    3. To jest pan Kazimierz.
    4. Bardzo mi miło.
    5. Dzień dobry.
    6. Jestem studentem/studentką.
    7. Jestem nauczycielem/nauczycielką.
  2. Przetłumacz na polski
    1. Jô sã zwiã Agnes.
    2. Jô jem Joana a héwò je Môrcën.
    3. Jak òn sã nazéwô?
  3. Przetłumacz na język polski rozmowę rozpoczynającą tę lekcję oraz tekst Kaszëbsczi nótë.


Odpowiedzi do ćwiczeń

Język kaszubski
Flaga Kaszub
Flaga Kaszub

Spis treści | Lekcje: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13