Wikijunior:Języki/Czeski

Wikijunior

Wstęp Autorzy Wersja do druku

Języki

Angielski Arabski Czeski Esperanto Francuski Grecki Hindi Hiszpański Japoński Koreański Niemiecki Norweski Polski Quenya Rosyjski Słowacki Włoski

Aneks

Gdzie mówi się w tym języku?

Język czeski jest używany w Czechach oraz przez Czechów zamieszkałych poza granicami swojego kraju (np. w mieście Zelów w środkowej Polsce). Dawniej, w XVI wieku, wykształceni Polacy umieli mówić po czesku i byli z tego dumni.

Nauka zajmująca się językiem czeskim to bohemistyka. Wyraz ten pochodzi od łacińskiej nazwy Czech, która brzmi Bohemia.

Jaka jest historia tego języka?

Czeski jest językiem zachodniosłowiańskim, a więc jest bardzo podobny do polskiego. Najbliżej spokrewniony jest z językiem słowackim. W średniowieczu silnie oddziaływał na język polski (takie słowa jak rusznica, kościół, bierzmowanie są właśnie pochodzenia czeskiego). Z czeskiego pochodzi słowo robot obecne w większości języków świata. Do literatury wprowadził je Karel Čapek, autor dramatu R.U.R.

Wiele prac o historii języka czeskiego i jego wpływie na język polski napisała profesor Teresa Zofia Orłoś, która prowadziła zajęcia dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Jak zapisuje się ten język?

Język czeski zapisuje się za pomocą alfabetu łacińskiego, ale z użyciem kilku dodatkowych liter, takich jak: í, č, ř czy ž. Najłatwiej tekst w języku czeskim rozpoznać po znaku ř, który wymawia się rż albo rsz, odpowiada polskiemu dwuznakowi rz i występuje na przykład w słowach řeka (rzeka) i přítel (przyjaciel).

W języku czeskim występuje iloczas gramatyczny, czyli różnica w wymawianiu samogłosek krótkich i długich. To słowo może wydawać się trudne, ale takie nie jest, bo pochodzi od wyrażenia ile czasu. W języku polskim iloczasu od dawna nie ma, ale kiedyś, na początku XV wieku, w czasach bitwy pod Grunwaldem, był. Długość samogłoski w języku czeskim decyduje o znaczeniu, ponieważ odróżnia słowa, na przykład český z długim ý znaczy czeski, ale česky z krótkim y znaczy po czesku. W języku czeskim nie ma za to obecnych w języku polskim nosówek, czyli ę i ą. Najbardziej podobne do polskiego ą jest ou (czytane jak polskie oł). Często występuje ono tam, gdzie u nas znajduje się ą. Na przykład polski wyraz są po czesku brzmi jsou. Zamiast ę w czeskim używa się na przykład u. Polska ręka to po czesku ruka.

W języku czeskim podobnie jak w polskim są samo h i ch. Po polsku nie różnią się one w wymowie, dlatego uczniowie mają problemy na dyktandach. Po czesku jest inaczej. Samo h wymawia się dźwięcznie. W języku polskim takie dźwięczne h występuje w imieniu Bohdan. Czeskie h z reguły jest tam, gdzie po polsku jest g. Porównajmy dwa słowa, które znaczą to samo: polskie gruszka i czeskie hruška. Polskiemu g odpowiada czeskie h. Ciekawostka: w języku czeskim "ch" zajmuje w krzyżówkach jedną kratkę.

Jakie dzieła powstały w tym języku?

Po czesku napisano bardzo wiele książek, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Jednym z największych czeskich pisarzy był wspomniany Karel Čapek, który napisał między innymi opowieść dla dzieci Daszeńka, czyli żywot szczeniaka (Dášeňka čili život štěněte). Po czesku stworzono film animowany Krtek (Krecik), dobrze znany dzieciom w Polsce i kilku innych krajach.

Polskie piosenkarki Ewa Farna i Halina Mlynková niektóre piosenki śpiewają raz z polskim tekstem, a innym razem z czeskim.

Kilka podstawowych zwrotów w tym języku

Przywitania i pożegnania

Ahoj- Cześć

Dzień dobry (rano)- Dobré ráno

Dzień dobry- Dobrý den

Dobry wieczór- Dobrý večer

Do wiedzenia- Na shledanou

Dobranoc- Dobrou noc

Jedzenie i napoje

Jedzenie- Jídlo

Mięso- Maso

Owoce- Ovoce

Warzywa- Zelenina

Zupa- Polévka

Nabiał- Mléčné výrobky

Chleb- Chléb

Mleko- Mléko

Jabłko- Jablko

Marchewka- Mrkev

Gruszka- hruška

Pomidor- rajče

Ogórek- okurka

Ziemniak- brambor

Cukier- cukr

Napój- Napoj

Woda- Voda

Sok- Džus

Herbata- Čaj

Kawa- Káva

Piwo- Pivo